Michel Houellebecq met Clarín: "De kettingzaag beviel ons in Frankrijk uitstekend."

" Milei is behoorlijk succesvol in Frankrijk . En dat is een beetje vreemd, want het is de eerste keer, denk ik, dat mensen weten wie de president van Argentinië is", zegt de Franse schrijver Michel Houellebecq in een kelderlounge van een modern hotel, met uitzicht op de tuinen van het Koninklijk Paleis in Madrid, waar hij deelnam aan het Festival van Ideeën , een weekend gewijd aan hedendaags denken .

Van de smalle donkerblauwe rugzak die over zijn schouder hangt, schuift Houellebecq voorzichtig, als een bescheiden eerbetoon aan de Argentijnse literatuur , een editie van El Aleph en een andere, vergeelde en versleten, van La muerte y la brújula , beide van Jorge Luis Borges en in het Frans.

Omdat het onderwerp waarover hij werd uitgenodigd om op een openluchtpodium op de Plaza de España te spreken , ‘het labyrint’ was.

" Ik had een presentatie over Borges voorbereid, maar die kan ik niet geven, want de filosoof die mij gaat interviewen, heeft te veel vragen voor mij", klaagt Houellebecq, doelend op het evenement dat hij zondag in Madrid organiseerde, de tweede editie van het Festival van Ideeën , georganiseerd door de Círculo de Bellas Artes en La Fábrica, in samenwerking met de gemeenteraad van Madrid.

"Maar aangezien je Argentijn bent, kan ik je, als je wilt, vertellen wat ik heb voorbereid", nodigt de schrijver uit, die in 2010 de Goncourt-prijs won, de meest prestigieuze Franse literaire prijs. "Voor mij vind ik Borges' beste definities van het labyrint in "De twee koningen en de twee labyrinten" en in "De dood en het kompas", mijn favoriete verhaal . De eerste zin is een van de mooiste uit de literatuur."

En het gaat als volgt: “Van de vele problemen die een beroep deden op Lönnrots roekeloze scherpzinnigheid, was er geen zo vreemd – zo strikt vreemd, zullen we maar zeggen – als de periodieke reeks bloedige gebeurtenissen die culmineerden op het landgoed Triste-le-Roy, te midden van de eindeloze geur van eucalyptusbomen.”

Houellebecq verwijst met geen woord naar zijn nieuwste non-fictieboek, A Few Months of My Life, uit 2023, waarin hij terugblikt op ietwat onsmakelijke episodes die in de rechtbank eindigden , over zijn samenwerking met een Nederlands kunstcollectief waarmee hij erotische scènes filmde waar hij later spijt van kreeg.

Hij raakt echter opgewonden wanneer het gesprek op de Franse sympathie voor de Argentijnse president Javier Milei komt : "Dat heeft te maken met de... hoe heet dat gereedschap dat hij gebruikt?"

–De kettingzaag. Die vonden we in Frankrijk erg fijn.

–En waarom denk je dat mensen het leuk vinden?

– De laatste grote sociale beweging in Frankrijk was wat wij de gele hesjes noemen. De protesten waren niet tegen werkgevers, maar tegen de staat. De eerste video die werd gezien, die circuleerde op sociale media, was een heel eenvoudige video, die zeer succesvol was. Er was een arbeidersvrouw genaamd Maria in te zien, die een vest aantrok en de vraag stelde: "Waar is het geld?" Frankrijk is het land ter wereld waar we de meeste belastingen betalen. De staat neemt ons geld af en geeft ons niets terug. Het verschil met Latijns-Amerikaanse landen is dat er geen corruptie is. Maar de staat is een zwart gat waar geld in wordt gepompt met steeds minder resultaat. Na de gele hesjes was er een boerenbeweging. En ook zij zijn erg boos op de staat. Steeds meer van hen verlaten hun baan. Ze nemen ontslag of plegen zelfmoord. Het is heel gebruikelijk.

– In een interview met de culturele bijlage van de Israëlische krant Yedioth Ahronoth wees u erop dat racisme gemakkelijker te begrijpen is dan antisemitisme. U zei: "Je ziet een zwarte persoon en je zegt tegen jezelf: 'Ik hou niet van zwarte mensen.' Je ziet een witte persoon en je zegt tegen jezelf: 'Ik hou niet van witte mensen.' Het is fundamenteel, dierlijk, direct. Antisemitisme is vreemder." Hoe verklaart u antisemitisme?

Er is een film genaamd Monsieur Klein , die zich afspeelt tijdens de Tweede Wereldoorlog. Er is een nogal merkwaardige scène: een personage wordt opgeroepen om te kijken of hij Joods is of niet. Ze nemen een reeks gezichtsmetingen vanuit verschillende hoeken, en vervolgens voeren ze berekeningen uit om te controleren of de metingen overeenkomen met de cijfers voor wat als Joods werd beschouwd. Want je kunt helemaal niet zien of mensen Joods zijn of niet. Dit laat zien dat het onmogelijk is om de zaak van de nazi's te onderzoeken zonder de indruk te krijgen van een soort collectieve dementie. In mijn jeugd kwam ik een aantal antisemieten tegen, en ik dacht dat het een grap was of dat ze het uit provocatie deden. Ik was bang om te geloven dat ze dat echt dachten, en zelfs nu vind ik het moeilijk om te accepteren.

–Tegenwoordig is de term 'antisemiet' een veelgebruikt wapen. De Israëlische minister van Buitenlandse Zaken Gideon Sa'ar gebruikt de term vaak als belediging voor degenen die de Israëlische bezetting en het bloedbad in Gaza niet steunen.

–Wat nieuw is in Frankrijk, en wat ik niet had verwacht, is dat steeds meer mensen openlijk zeggen: "Ik ben antisemitisch." Alsof ze er trots op zijn.

–Ik stel een andere term voor die een keerpunt is geworden in het conflict in het Midden-Oosten in westerse landen en binnen hun eigen samenlevingen: “genocide.”

Israël is een zeer verdeeld land, bijna op de rand van een burgeroorlog. Er zijn natuurlijk mensen die genocide in Israël steunen. De ultrareligieuze, orthodoxe mensen die Palestina willen vernietigen. Maar er is ook de andere kant. Het is een zeer verdeeld land. De sfeer is erg gewelddadig.

– Je bent niet gelovig. Zou atheïsme een toevluchtsoord kunnen zijn tegen de bloedbaden en religieus gemotiveerde oorlogen die we vandaag de dag meemaken?

– Nee, nee, nee. Mensen willen steeds wanhopiger atheïst worden. Wat we in het Westen zien, is een opkomst van de islam in Europa, en in Frankrijk ook van het katholicisme, omdat atheïsme hopeloosheid met zich meebrengt. Ik ben geen atheïst, ik ben agnost.

President Emmanuel Macron heeft een Amerikaanse influencer aangeklaagd omdat hij beweerde dat zijn vrouw, Brigitte, een man was. Nu zal Macron "wetenschappelijk bewijs" aan een Amerikaanse rechtbank presenteren dat zijn vrouw een vrouw is. Zou deze reality-episode literair materiaal voor u kunnen zijn?

"Dat wist ik niet. Het is heel grappig. Wat voor bewijs? Ik geloof het niet. Ik zal wat onderzoek doen en het verifiëren, maar ik zou het niet eens als literair materiaal durven beschouwen."

– Maar je durft. Voel je je op je gemak als critici je een provocerende schrijver noemen, of is het een cliché?

–Ja, het is een cliché. Omdat je het je niet realiseert. Ik mag Bret Easton Ellis wel. En voordat ik kom, lees ik een passage uit zijn boeken. Hij vertelt over zijn verleden en over de tijd dat hij American Psycho schreef, en hij laat zijn geliefde, de man met wie hij destijds samenwoonde, een paar bladzijden lezen. En zijn geliefde zegt tegen hem: "Je gaat problemen krijgen. Heel veel problemen." En hij is verbijsterd. Sterker nog, het was overduidelijk dat hij problemen zou krijgen (de roman beschrijft het dubbelleven van een succesvolle jonge Wall Streeter wiens achterwerk geweld en sadisme verbergt, een portret dat een metafoor voor zijn maatschappij zou kunnen zijn). Maar als je schrijft, verlies je die dingen een beetje uit het oog. Je realiseert het je niet eens. Omdat je erin verzonken bent, en het lijkt normaal.

–Heb je ooit spijt gehad van wat je schreef?

– Het is te laat. Het staat geschreven, het verspreidt zich. Je kunt er niets aan doen. Ik had destijds argumenten om te verdedigen wat ik schreef. Maar het is beter om te zwijgen. Elke verdediging is een manier om zwakte te tonen.

–Maakt u zich zorgen over het debat over kunstmatige intelligentie en de reikwijdte ervan?

– We zien de grenzen van kunstmatige intelligentie niet. Het zal veranderingen teweegbrengen en zelfs beroepen doen verdwijnen. Maar er is nog een lange weg te gaan met kunstmatige intelligentie. Ik weet niet hoe ver het kan gaan, ik kan het niet zeggen.

– Omdat ik van nature nieuwsgierig ben, heb ik geprobeerd kunstmatige intelligentie verhalen te laten schrijven. Nou ja, het was leuk, maar ik heb het persoonlijk niet nodig. Het heeft geen nut voor mij. Ik gebruik mijn eigen intelligentie niet. Je schrijft niet met intelligentie.

– Ik weet het niet, maar zeker niet met intelligentie. Het is een mix van herinneringen, hoop en emotie. Schrijven heeft meer te maken met passie dan met intelligentie.